پیگیری قانونی لینک‌های مشکوک
امروزه فضای مجازی چنان گسترده شده که گویی تمامی جهانیان در یک دهکده کوچک با هم جمع شده‌اند. در این فضای گسترده همچون دنیای واقعی جرائمی نیز به وقوع می‌پیوندد و افراد سودجو و مجرم از موقعیت آن استفاده می‌کنند تا به اهداف خود برسند.
انواع کلاهبرداری‌های اینترنتی، هتک حرمت‌ها، نشر اکاذیب، شنود غیرمجاز، سرقت اطلاعات و جرائمی از این دست سبب شده تا قانون به فکر راه‌اندازی یک پلیس مخصوص برای این دنیای مجازی باشد.
نهادی که ما آن را به نام پلیس فتا می‌شناسیم. در ادامه به معرفی این واحد نظامی، اهداف و وظایف آن همچنین نحوه شکایت به پلیس فتا خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
تاریخچه راه‌اندازی پلیس فتا
بعد از اینکه اینترنت وارد زندگی مردم شد، انواع جرائم اینترنتی نیز به وقوع پیوست. شایع‌ترین آن‌ها سرقت از حساب بانکی به روش‌های مختلف بود. در نتیجه وجود یک پلیس تخصصی و ویژه برای این فضا کاملا محسوس بود.
ابتدا پلیس سایبری ایران به عنوان یکی از ارکان پلیس آگاهی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران یا ناجا تشکیل شد تا به پیگیری این جرائم بپردازد.
سپس در سال 1389 پلیس سایبری از این واحد جدا شد و تبدیل به یک واحد جدا و متخصص در پلیس ایران گشت و نام فتا که مخفف فضای تولید و تبادل اطلاعات بود، بر آن گذاشته شد.
در ابتدا این پلیس اعضای خود را از نیروهای متخصص فناوری اطلاعات و کامپیوتر انتخاب کرده و آن‌ها را در پلیس فتا عضو می‌کرد. با گذشت زمان و به وجود آمدن جرائم اینترنتی بیشتر، آموزش حرفه‌ای نیروها آغاز شد.
برخی از هکرها و کارشناسان امنیتی کشور با این پلیس شروع به کار کردند. همین امر سبب شد تا نیروهای نیمه مبتدی جای خود را به نیروهای ماهر بدهند.
در حال حاضر کسانی که در پلیس فتا مشغول به کار هستند، جز کارشناسان زبده هستند که دانش کافی در حوزه امنیت سایبری و جرایم اینترنتی دارند.
اهداف راه‌اندازی پلیس فتا
پلیس فتا برای پیگیری اهداف زیر راه‌اندازی شده است:
- تامین امنیت فضای تولید و تبادل اطلاعات کشور
- صیانت از هویت دینی، ملی و ارزش‌های انسانی جامعه
- حفظ حریم خصوصی و آزادی‌های مشروع
- صیانت از منافع، اسرار و اقتدار ملی در فضای تولید و تبادل اطلاعات
- حفظ زیرساخت‌های حیاتی کشور در مقابل حملات الکترونیک
- اعتماد و آسودگی خاطر آحاد شهروندان جامعه برای انجام تمامی امور قانونی از جمله فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی
وظایف پلیس فتا
پلیس فتا به طور کلی مسئولیت تامین نظم و امنیت و آسایش عمومی و فردی در فضای مجازی را به عهده دارد. برخی از مهم‌ترین وظایف این پلیس عبارتند از:
- ایجاد امنیت و کاهش خطرات اینترنتی برای فعالیت‌های علمی، اقتصادی و اجتماعی
- حفاظت از هویت دینی و ملی و مقابله با هرچیزی که به آن آسیب می‌رساند
- مراقبت و پایش لحظه به لحظه از فضای تولید و تبادل اطلاعات تا از تبدیل شدن آن به بستری برای کارهای و برنامه‌های غیرقانونی جلوگیری شود
- جلوگیری از تعرض به ارزش‌ها و هنجارهای جامعه و مقابله با آن‌ها
- رصد اطلاعاتی فضای مجازی و جمع‌آوری اخبار و اطلاعات مربوط به مسائل سیاسی، امنیتی و اجتماعی و ارجاع آن‌ها با نهادهای مسئول
- پیگیری جرایم اینترنتی و تهیه اسناد و مدارک بعد از اعلام حکم دادگاه
جرائم اینترنتی و انواع آن
همانطور که گفت شد، پلیس فتا، پلیس فضای مجازی است و باید جرائم اینترنتی که در این حوزه رخ می‌دهد را رصد کرده و موارد به نهادهای مربوطه گزارش دهد. منظور از جرائم اینترنتی، فعل یا ترک فعلی است که در اینترنت یا به کمک سیستم‌های کامپیوتری اتفاق می‌افتد.
قانونگذار ایران، قانونی را به عنوان قانون جرائم رایانه‌ای تصویب کرده که بیشتر جرائم رایانه‌ای و اینترنتی را در خود دارد.
با توجه به این قانون، جرائم فضای مجازی به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- جرائم قدیمی که در فضای مجازی رخ می‌دهند مانند کلاهبرداری، جعل، افترا، هتک حرمت و غیره.
- جرائم فضای مجازی سایبری که در بستر اینترنت رخ می‌دهد.
- جرائمی که از طریق کامپیوتر و بدون استفاده از اینترنت انجام می‌شود.
حوزه فعالیت پلیس فتا در جرایم رایانه‌ای، مختص به دو مورد اولی است که در فضای اینترنتی انجام می‌شود. در ادامه به این نوع جرائم آشنا خواهیم شد.
کلاهبرداری اینترنتی
کلاهبرداری اینترنتی یکی از شایع‌ترین جرایم رایانه‌ای است که روزبه‌روز در حال افزایش است. بر اساس آماری که در سال 2018 منتشر شده، کلاهبرداران اینترنتی بیش از 1.5 تریلیون دلار از کلاهبرداری اینترنتی کسب کرده‌اند که حتی از بودجه برخی کشورها نیز بیشتر است.
کلاهبرداری اینترنتی در انواع مختلفی رخ می‌دهد که به شرح زیر است:
فیشینگ یا درگاه پرداخت اینترنتی جعلی
بیش از نیمی از کلاهبرداری اینترنتی با فیشینگ انجام می‌شود. فیشینگ به این شکل است که کلاهبرداران یک صفحه درگاه پرداخت کاملا مشابه با درگاه‌های واقعی پرداخت ساخته و اطلاعات حساب، شماره کارت و رمز دوم را ذخیره می‌کنند.
سپس در فرصتی مناسب، از حساب بانکی وی سرقت می‌کنند. در فیشینگ، بعد از آن که کلاهبرداران اطلاعات حساب بانکی را برداشتند، مخاطب با یک پیغام خطا روبه‌رو می‌شود که می‌گوید در اتصال به بانک موفق نبوده و مجددا تلاش کنند.
خوشبختانه راه‌هایی برای تشخیص فیشینگ از درگاه اصلی وجود دارد که می‌توانید از آن استفاده کنید مانند:
- اولین راه برای اطمینان از اصلی بودن سایت، توجه به آدرس سایت است. ادرس باید دقیقا همانی که هست باشد نه یک حرف بیشتر نه کمتر.
- یکی از شاخصه‌های اصلی بودن درگاه بانکی وجود https در ابتدای آدرس است، صفحات جعلی s آخر را ندارد.
- علامت قفلی که در کنار آدرس اینترنتی وجود دارد نشانه امنیت آن است که می‌توان آن را نیز مدنظر قرار داد.
فروشگاه‌های اینترنتی تقلبی
بسیاری از افراد خریدهای خود را به صورت اینترنتی انجام می‌دهند، همین امر سبب شده تا بستری مناسب برای کلاهبرداران باشد که با ساخت فروشگاه‌های تقلبی، از آن‌ها دزدی کنند.
در این فروشگاه‌ها معمولا اجناس و خدمات را با قیمتی خیلی پایین‌تر عرضه کرده و با تخفیف‌های زیاد، نظر مشتریان را به خود جلب می‌کنند. گاهی نیز از اسم و نشانی یک شرکت معتبر استفاده می‌نمایند.
فروشگاه‌های اینترنتی تقلبی ممکن است از فیشینگ نیز استفاده کنند. یعنی علاوه بر اینکه فرد پول جنسی که وجود ندارد را برای فروشنده می‌فرستد، اطلاعات بانکی‌اش نیز به سرقت می‌رود. این فروشگاه‌ها معمولا بعد از پرداخت پول، دیگر جواب‌گوی خریدار نیستند. به همین دلیل بهتر است از فروشگاه‌های مجازی امن خرید کنید.
اسکیمر یا کارت بانکی جعلی
در یک بازه زمانی، این روش تبدیل به کابوسی برای مردم شده بود. این احتمال وجود داشت که هرلحظه اطلاعات بانکی فرد به سرقت رفته و حساب بانکی‌اش خالی شود.
در اسکیمر، کلاهبرداران مدارهای مغناطیسی را در دستگاه‌های کارتخوان یا دستگاه‌های خودپرداز بانک قرار داده و اطلاعات کارت بانکی مشتریان را ذخیره می‌کردند. سپس یک کارت جعلی ساخته و حساب او را خالی می‌نمودند.
از آن جایی که در این روش یک قطعه سخت‌افزاری جانبی به دستگاه وصل می‌شود، با بررسی کردن آن می‌توان آن را مشاهده کرد.
استفاده از رسید جعلی بانک
در این روش کلاهبرداران در نقش خریدار وارد می‌شوند. آن‌ها اجناسی را خریده و رسید بانکی جعلی که شبیه رسیدهای واقعی است را برای صاحب اجناس ارسال می‌کنند. اگر فروشنده موجودی حساب خود را چک نکند، به راحتی از او کلاهبرداری می‌شود.
این اتفاق معمولا برای کسانی که در سایت‌هایی مثل دیوار اقدام به فروش اجناس خود می‌کنند، بسیار پیش می‌آید. برای جلوگیری از این مشکل، بهتر است اقدامات احتیاطی را انجام داده و حساب خود را چک کنید.
سرقت اطلاعات با استفاده از ویروس‌ها و آگهی‌های تبلیغاتی
در این شیوه، کلاهبرداران بنرهای تبلیغاتی را در سایت خود قرار داده و زمانی که مشتری روی آن کلیک می‌کند، یک ویروس یا برنامه بر روی سیستم کاربر نصب می‌شود. آن‌ها با استفاده از این روش به تمام اطلاعات موجود در سیستم دست پیدا کرده و می‌توانند اطلاعات خصوصی و جزئیات حسابه‌ای شخصی افراد را به دست بیاورند.
گاهی نیز این کلاهبرداران با ساخت اپلیکیشن‌های رایگان اقدام به کلاهبرداری می‌کنند. در این صورت آن‌ها به صورت آشکارا به اطلاعات کاربران دسترسی پیدا می‌کنند.
زمانی که یک برنامه جدید را نصب می‌کنید، اگر با سوالاتی که می‌گوید اجازه دسترسی به مخاطبین یا سایر قسمت‌ها را می‌دهید یا خیر روبه‌رو شدید، با احتیاط این کار را انجام دهید. زیرا احتمال کلاهبرداری و سرقت اطلاعات وجود دارد.
سرقت اطلاعات با ایمیل یا پیامک جعلی
در این روش معمولا یک لینک برای فرد پیامک شده یا ایمیل می‌شود. این لینک می‌تواند حاوی مطالب مختلفی باشد. مثلا گاهی به فرد می‌گوید که یک پرونده قضایی برای شما باز شده روی لینک بزنید و آن را ببینید. یا اینکه لینک پرداخت قبض فرستاده می‌شود. زمانی که فرد روی این لینک‌ها کلیک کند، تمامی اطلاعات بانکی و خصوصی‌اش به سرقت می‌رود.
برای جلوگیری از این مشکل، هرگز لینک‌های ناشناس یا مشکوک را باز نکنید.
شرکت در قرعه‌کشی یا برنده شدن در مسابقه
ساده‌ترین روشی که کلاهبرداران برای سرقت‌های اینترنتی استفاده می‌کنند، این است که با مشتریان تماس گرفته و می‌گویند در یک قرعه‌کشی شرکت کرده یا اینکه در مسابقه برنده شده‌اند. سپس از آن‌ها می‌خواهند تا مبلغی را برای ارسال جایزه واریز کنند.
گاهی نیز یک لینک پرداخت برای فرد می‌فرستند که همان فیشینگ است و به این ترتیب تمام اطلاعات بانکی فرد را سرقت می‌کنند.
سایر روش‌های رایج
از دیگر روش‌های کلاهبرداری اینترنتی عبارتند از:
- استفاده از سایت‌های قمار و شرط‌بندی
- فروش حساب کاربری بازی‌های رایانه‌ای
- استفاده از رمز دوم پویا
- استفاده از برنامه رژیم غذایی
انتشار عکس و هتک حرمت افراد
از دیگر جرایم اینترنتی که بسیار شایع است، انتشار عکس‌های خصوصی افراد در فضای مجازی است. گاهی این جرم همراه با اخاذی یا تهدید قربانی است.
زمانی که فرد عکس‌های شخصی‌اش را روی گوشی نگه داشته و مجرمان اینترنتی با هک کردن او یا استفاده از روش‌های دیگر، این عکس‌ها را به دست می‌آورند. در این صورت فرد می‌تواند به پلیس فتا مراجعه کند.
همچنین زمانی که فردی در فضای مجازی اقدام به فحاشی یا هتک حرمت او می‌کند، می‌توان به پلیس فتا شکایت نمود.
فروش اقلام ممنوعه در فضای مجازی
افرادی هستند در فضای مجازی که اقدام به فروش مواد مخدر، سلاح، مهمات و غیره می‌کنند. در خیلی از مواقع اهداف این افراد کلاهبرداری است. آن‌ها بعد از واریز پول، جنسی برای خریدار ارسال نمی‌کنند و از آن جایی که فرد یک عمل غیرقانونی انجام داده، از شکایت خودداری می‌کند.
همین امر سبب گسترش فعالیت این افراد در فضای مجازی شده است. بهتر است این گونه جرائم را نیز به پلیس گزارش داد تا پیگیری کند.
سایر جرائمی که در حیطه وظایف پلیس فتا است
همانطور که گفته شد، هر جرمی که در فضای مجازی و سایبری اتفاق بیفتد در حیطه وظایف پلیس فتا است و می‌توان به این نهاد مراجعه کرده و شکایت نمود برخی دیگر از جرائم اینترنتی که شاید چندان فراگیر نباشد عبارتند از:
- ایجاد مزاحمت در فضای مجازی یا اقدام به آزار و اذیت فرد یا توهین کردن و تهمت زدن
- انجام عملیات‌های جاسوسی
- ایجاد مشکل در دسترسی به وبسایت‌ها
- نشر اکاذیب در اینترنت و شبکه‌های مجازی
- انتشار محتوا و تصاویر مستهجن و غیراخلاقی و دینی
- انتشار عکس‌های خصوصی افراد
- انتشار اسکرین شات از چت‌های خصوصی افراد
- هک کردن تلفن و سرقت اطلاعات
- شنود غیر مجاز
- هک کردن تلگرام یا سایر شبکه‌های مجازی
- جلوگیری از فعالیت پیج‌های ضد اخلاقی
- جلوگیری از خرید و فروش داروها و مکمل‌های غیرقانونی در اینترنت
- ساخت اکانت در شبکه‌های اجتماعی با اسم و مشخصات دیگران
نحوه رسیدگی به پرونده‌ها در پلیس فتا
باید توجه داشت که پلیس فتا یک نهاد نظامی است که وظیفه‌اش تامین امنیت در فضای مجازی است. همان کارهایی که نیروی انتظامی در دنیای واقعی انجام می‌دهد، پلیس فتا نیز در فضای مجازی انجام می‌دهد.
به همین جهت پلیس فتا نمی‌تواند راسا اقدام به کار کند. یا باید افراد به این نهاد مراجعه کرده و شکایت خود را ارائه دهند یا گزارش وبسایت‌های متخلف و مجرمان اینترنتی را بدهند تا شروع به تحقیق کند. در برخی پرونده‌های خاص نیز باید دستور قضایی باشد تا بتواند پرونده را پیگیری نماید.
در غیر این صورت پلیس فتا، فضای مجازی را رصد کرده و جرائم را شناسایی می‌کند، سپس آن‌ها را به نهادهای مربوطه اطلاع می‌دهد. مثلا بعد از شناسایی فروش مواد مخدر در فضای مجازی، آن‌ها مجرم را شناسایی کرده و موضوع را به پلیس مبارزه با مواد مخدر ارجاع می‌دهند.
مدت زمان رسیدگی به پرونده‌ها در پلیس فتا
زمانی که فرد اقدام به شکایت می‌کند، مدت زمانی طول می‌کشد تا به پرونده او رسیدگی شود. این زمان معمولا یک ماه یا بیشتر است.
شکایت به پلیس فتا
باید توجه داشت که پلیس فتا یک واحد انتظامی است نه مرجع قضایی. در نتیجه نمی‌تواند در جرایم اینترنتی به شکایات رسیدگی کرده و حکم نهایی را صادر کند. بر اساس قانون رسیدگی به جرائم اینترنتی و صدور حکم، به عهده دادگاه کیفری است.
بنابراین اگر فرد در مواجه با جرائم اینترنتی، قصد داشته باشد که از مجرم شکایت کرده و حکم بگیرد، باید به همان شیوه قانونی که در بقیه جرم‌ها وجود دارد، این کار را انجام دهد.
یعنی ابتدا شکایت خود را در دفاتر خدمات قضایی الکترونیکی ثبت کند تا پرونده به دادسرای مربوطه برود. سپس در آنجا مدارک و مستندات جرم آماده شده و به دادگاه کیفری فرستاده می‌شود.
در واقع پلیس فتا موظف به پیشگیری از جرم و کشف جرایم اینترنتی است. همانطور که بیان شد، افراد می‌توانند درباره تمامی جرائمی که در فضای مجازی اتفاق می‌افتد به پلیس فتا شکایت کنند.
برای شکایت به پلیس فتا راه‌های مختلفی وجود دارد که در ادامه بررسی خواهد شد:
ثبت شکایت به صورت حضوری
برای ثبت شکایت از جرم اینترنتی باید ابتدا به دادسرای جرائم رایانه‌ای شهر خود مراجعه کرده و شکایت را ثبت کنید.
سپس به یکی از دفاتر خدمات قضائی مراجعه کرده و شکایتتان را ثبت نموده و پرونده تشکیل دهید. بعد از آن یک پیامک تاییده ارسال می‌شود که می‌گوید شکایت شما در حوزه پلیس فتاست و می‌توانید ادامه آن را پیگیری کنید.
بعد مجددا به دادگاه جرائم رایانه‌ای رفته تا آن‌ها پرونده را به پلیس فتا ارجاع دهند. اگر پرونده حساس و پیچیده باشد، احتمالا به پلیس فتای مرکزی ارسال خواهد شد. در چنین پرونده‌های قضایی معمولا دو فرض متصور است:
اول: شاکی متهم را می‌شناسد و آدرس او را دارد. در این صورت اسم متهم ثبت شده و احضاریه برای او ارسال خواهد شد.
دوم: شاکی نمی‌داند مجرم کیست. در این صورت پلیس فتا وارد شده و با انجام تحقیقات، متهم را پیدا کرده و همراه مدارک به دادسرای جرائم رایانه‌ای می‌فرستد.
برای آن که پلیس فتا بتواند به پرونده وارد شود، باید حتما دستور قضایی صادر شده باشد که این امر پس از ثبت شکایت رخ می‌دهد.
با داشتن دستور قضایی می‌توانید به پلیس فتای محل سکونت خود مراجعه کرده و اگر مدارک و مستنداتی دارید، آن را نیز تحویل دهید. سپس پلیس فتا تحقیقات خود را آغاز می‌کند.
ثبت شکایت با تماس تلفنی
یکی دیگر از روش‌های مهم برای ثبت شکایت به پلیس فتا، برقراری تماس تلفنی است. این روش ساده‌تر از سایر روش‌هاست و زمانی که جرمی را در فضای مجازی مشاهده کردید یا مورد تهدید واقع شدید می‌توانید با شماره 096380 تماس بگیرید.
این شماره شما را به سامانه مرکز تلفنی پلیس فتا متصل کرده و می‌توانید گزارشات و مشاهدات خود را ثبت کنید. همچنین می‌توانید از کارشناسان پلیس فتا، مشاوره دریافت کنید.
ثبت شکایت به صورت آنلاین
شکایت به پلیس فتا به صورت آنلاین، از روش‌های دیگری است که در صورت مواجه با جرائم اینترنتی می‌توانید استفاده کنید. برای ثبت شکایت ابتدا باید به سایت پلیس فتا به نشانی www.cyberpolice.ir مراجعه نمایید.
قبل از ثبت شکایت، باید یک حساب کاربری بسازید تا بتوانید وارد شوید. در مرحله بعد، از قسمت خدمات الکترونیک وارد قسمت ثبت گزارشات مردمی شوید.
در ثبت شکایت به پلیس فتا به صورت آنلاین گزینه‌های مختلفی وجود دارد. که عبارتند از:
- گزارش تخلف وبسایت‌ها. مواردی مانند طولانی شدن زمان ارسال کالا، عدم رعایت موارد قانونی در انصراف از خرید یا فسخ قرارداد و مرجوع کردن کالا و غیره را شامل می‌شود.
- مشاوره با پلیس فتا به صورت آنلاین و آفلاین. در این بخش می‌توانید هم به صورت آنلاین با کارشناسان پلیس فتای محل سکونت خود ارتباط برقرار کرده و گزارش یا شکایت خود را ثبت کنید. یا اینکه از فرم‌های اینترنتی استفاده نمایید.
- ثبت گزارش یا شکایت از تخلف شبکه مجازی
- ثبت گزارش یا شکایت از تخلف نرم‌افزار و بازی
- ثبت گزارش یا شکایت از تخلف پیامک و پست الکترونیکی
با توجه به اینکه کدام مورد مدنظرتان است، باید روی آن کلیک کرده و وارد صفحه مربوط شوید تا بتوانید گزارش خود را ثبت کنید.
توجه داشته باشید که این شیوه برای زمان‌هایی مناسب است که قصد دریافت حکم قضایی را ندارید و صرفا می‌خواهید که یک تخلف اینترنتی را به پلیس فتا گزارش دهید.
هزینه شکایت به پلیس فتا
هزینه‌های مربوط به شکایت به پلیس فتا معمولا بسیار کم است تا همه بتوانند شکایت خود را ثبت نمایند. این هزینه بیشتر مربوط به ثبت اولیه دادخواست در دفاتر خدمات قضائی الکترونیکی می‌شود.
البته می‌توانید در پایان پرونده، تمامی هزینه‌هایی که برای شکایت کرده‌اید را از متهم دریافت کنید. یعنی قانون متهم را ملزم به پرداخت هزینه‌های دادرسی می‌کند.
حریم خصوصی کاربران در شکایت به پلیس فتا
یکی از دلایل عمده‌ای که ممکن است کاربران جرائم اینترنتی را به پلیس فتا گزارش ندهند، نگرانی درباره حریم خصوصی کاربران است. در برخی جرایم ممکن است افشای اطلاعات خصوصی افراد، حیثیت و حرمت آن‌ها را تحت الشعاع قرار دهد.
از این رو پلیس فتا، تعهدات خود در راستای حفظ حریم خصوصی افراد به شرح زیر اعلام کرده است:
- سیاست حفظ حریم خصوصی افراد تنها مربوط به اطلاعات جمع آوری شده از سایت پلیس فتا می‌شود و این پلیس مسئولیتی در قبال سایر وبسایت‌هایی که مخاطبان از طریق این وبسایت به آن لینک می‌شوند، ندارد.
- منظور از اطلاعات جمع‌آوری شده در سایت پلیس فتا اطلاعات شخصی، درخواست‌ها، نظرات و غیره است که محرمانه بوده و افشا نخواهد شد.
- اطلاعاتی که از طریق فرم‌های ارتباط مردمی جمع‌آوری می‌شوند نیز محرمانه است و افشا نمی‌شوند.
- وب سایت پلیس فتا هرگونه اقدام بر روی پیام‌ها، اخبار، گزارش‌های دریافت شده از مخاطبان زیر سن قانونی را با هماهنگی والدین یا قیم قانونی آن‌ها انجام می‌دهد. مگر در شرایط خاص که و با دریافت اجازه از عالی‌ترین مقام انتظامی و قضایی کشور.
