گیمولوژی | رسانه تحلیلی بازی سازی | بیراهه: خودزنی صدا و سیما در برابر رسانه موفقی به نام بازی های رایانه ای

 تصویر: مد اسکندری

بیراهه نام مجموعه مستندی است که تا به حال بیش از ده قسمت آن از آنتن شبکه ی یک رسانه (ظاهرا) ملی ما پخش شده و در هر قسمت این برنامه، ظرف مدت نیم ساعت یکی از معضلات اجتماعی روز، بررسی و آسیب شناسی می شود. نمونه ای از عناوین مطرح شده در قسمت های پیشین این برنامه به این شرح است: مزاحمت های خیابانی، سرقت از منزل، ماده مخدر شیشه، کلاهبرداری از عابربانک و … که نگارنده این متن نه آن ها را دیده و نه موضوع بحث ما در رابطه با آنها است. اما در جدیدترین شاهکار از این مجموعه، عوامل محتوایی “بیراهه” به این نتیجه رسیده اند که بعد از موضوعات سرقت، اعتیاد و کلاهبرداری، حالا نوبت بازی های رایانه ایست که با کج سلیقگی (و شاید غرض ورزی) در ارائه محتوای خلاف واقع، این رسانه پویا و موفق را از دور رقابت رسانه ای کنار زده و به خیال خودشان از محبوبیت آن کم کنند. در ادامه به بررسی و تحلیل بخش هایی از این برنامه می پردازیم.

آسیب شناسی بدون فرهنگ سازی؛ نوشدارو پس از مرگ سهراب

در تمام سالهایی که بازی های رایانه ای راه خود را برای رسیدن به دست مخاطبان ایرانی (و علی الخصوص قشر کودک و نوجوان مورد بحث در این مستند) هموار می کرد؛ صدا و سیما برای مخاطبان همین قشر برنامه هایی همچون “عمو قناد” و “خاله شادونه” را تدارک می دید و سالها طول کشید تا به این نتیجه برسد که مقوله ی کودک و نوجوان و مفهوم سرگرمی نقش بسیار تاثیرگذاری را در رقم زدن فرهنگ آینده کشور ایفا می کند. این در حالی بود که صنعت بازی های ویدئویی با سرعت هرچه تمام تر در حال پیشرفت بود و نتایج خارق العاده ی آن هر روز، خیل عظیمی از مخاطبان را در تمامی سنین شگفت زده می کرد. احتمالا سودای رقابت در همین زمینه بود که منجر به تولید مسابقات زنده تلفنی در تلویزیون شد که در آن شرکت کنندگان توسط یک اپراتور و در یک بازی رایانه ای سرد و خسته کنندهکه اغلب، چالش های اصلی آن ها اطلاعات عمومی بود شرکت کنند. در واقع این رویکرد که به جای فرهنگ سازی صحیح در رابطه با بازی های ویدئویی اتخاذ شده بود؛ تفاوت چندانی با انفعال نداشت و در نتیجه عدم توجه علمی و ناکارآمدی صدا و سیما در ارائه محتوای مناسب باعث شد که فرهنگ صنعت همه گیری به بزرگی بازی های رایانه ای توسط همان مخاطبان کم سن و سال، ابتدا در کلوپ های بازی و بعد ها در گیم نت ها و بستر آنلاین رقم بخورد.

حالا سال ها بعد از برقراری نظام ESRB (رده بندی سنی بازی های رایانه ای) که بیش از بیست سال از عمر آن می گذرد و حتی چندین سال بعد از تولد نسخه ایرانی آن (ESRA)، کارشناس محترم برنامه “بیراهه” می گوید خبر داشتید که پشت خیلی از بازی ها نوشته شده مثبت 18 سال و استفاده از آن برای عموم مناسب نیست؟! جواب این است که بله! گیمرها به هر ترتیبی که بود متوجه این موضوع شدند اما از آنجایی که بلندگوی رسانه اهمیت چندانی به آن نمی داد؛ بازیکنان و خانواده هایشان نیز خیلی آن را جدی نگرفتند.

اما شما …

آیا می دانستید تمام بازی های رایانه ای دنیا مستهجن، خشونت بار و همراه با پیام های سیاسی نیستند؟!

این را صرفا جهت اطلاع دست اندرکاران مستند بیراهه نوشتیم که بدانند سالیانه هزاران بازی در پلتفرم های گوناگون و توسط تیم ها و استدیوهای مختلف در سراسر دنیا تولید می شوند که تنها درصد محدودی از آن ها شامل محتوای بزرگسال و نخاله های سیاسی می باشد. صرف نظر از بازی هایی که با اهداف ضدجنگ و به تصویر کشیدن صدمات آن ساخته شده اند؛ بسیاری از محصولات این عرصه با رویکردهای کاملا علمی و هدفمند؛ برای پرورش استعدادهای مختلف بازیکنان ساخته می شوند. بدون شک در جریان هستید که آموزش حرفه ای بخشی از مهارت های مورد نیاز نیروهای نظامی (چه در داخل و چه خارج از کشور) توسط بازی های شبیه ساز و تخصصی صورت می گیرد که علی القاعده باید توسط نیروهای داخلی تولید شوند.

جناب سعدی در باب هشتم گلستان می نویسد:

“نصیحت از دشمن پذیرفتن خطاست ولیکن شنیدن رواست تا به خلاف آن کار کنی که آن عین صوابست”

با علم به اینکه بخشی از بازی های تولید شده در ممالک استکبار، توسط دشمن آغشته به پیام های سیاسی و یا به قول کارشناس محترم برنامه “بیراهه” موجب استحاله فرهنگی می شوند؛ آیا باید به جای معرفی جایگزین مناسب و بسترسازی فرهنگی برای رشد استعداد و تولید محصولات داخلی در این سطوح، بازی های رایانه ای را تنها به عنوان عنصری برای تشدید ناهنجاری های روانی به خانواده ها معرفی کرد؟ در چنین شرایطی کدام خانواده ای حاضر به فعالیت حرفه ای فرزندش در این عرصه می شود؟ در این مستند بارها تلاش می شود که با صحنه آرایی های بچگانه، موسیقی های وحشت آور و تدوین صحنه های خشن و نامناسب؛ فضای منفی و تصوری خلاف واقع از ماهیت اصلی بازی های رایانه ای به خانواده های ایرانی عرضه شود.

علمش را ندارید؛ قبول! ادب چطور؟!

جالب اینجاست که در بخشی از برنامه و در شرایطی شبیه به محاکمه، خانمی که معلوم نیست چه تخصصی دارد؛ سعی بر کشف انگیزه قتل(!) در دو نوجوان کم سن و سال، بعد از بازی “کلش” و “کانتر” می کند و ظاهرا موفق هم می شود!

در قسمتی دیگر، از زبان یکی از بازیگران شناخته شده در نفی بازی های رایانه ای به بازی هایی از قبیل الک دولک، گرگم به هوا و کمربندبازی اشاره می شود و در نهایت مکالمه با این جمله در رابطه با بازی های رایانه ای تمام می شود که: “بدترین فرهنگی ست که الان ما، بچه هامون دارن استفاده می کنند”. در ادامه ی این سیاه نمایی افسارگسیخته کار به جایی می رسد که جامعه بازیکنان و گیمرها با عبارات سخیفی همچون معتاد، پرخاشگر و دارای تیک های عصبی خطاب می شوند. حتی در لحظه ای که یکی از حاضران به بررسی نکات مثبت بازی ها می پردازد به سرعت توسط دیگران با نظر او مخالفت می شود تا مبادا کلامی در حمایت از این صنعت نوپا و در حال شکوفایی در کشور بیان شده باشد.

نتیجه تولید محتوای ضعیف و سطحی در رسانه ای که خود را “ملی” خطاب می کند

در نهایت نتیجه انفعال فرهنگی صدا و سیما در این حوزه و عدم توجه کافی به پتانسیل های موجود، طی سال های گذشته موجب شد تا نسل های جدید به جای شناخت قهرمانان ملی قصه ها و حماسه های واقعی خود که می توانستند سوژه های جذابی برای ساخت و تولید بازی باشند؛ مجذوب فرهنگ خیالی و خوش ساخت غرب شوند. در حالی که با ایجاد آگاهی به موقع و در نتیجه پرورش مهارت و ایجاد اشتغال در این زمینه جوانان ایرانی می توانستند چنان عرصه را بر محصولات خارجی تنگ کنند که امروز از خبر خارج شدن میلیون ها دلار ارز از کشور برای خریدهای درون برنامه ای از بازی هایی مانند Clash Of Clans توسط کاربران ایرانی شوکه نشویم. رهبر انقلاب پیرامون بحث جنگ نرم در جایی تصریح می کنند:

” بصيرت، قطب نمای حركت صحيح در اوضاع اجتماعی پيچيده امروز است. به گونه ای كه اگر كسی اين قطب نما را نداشت و نقشه خوانی بلد نبود ممكن است ناگهان خود را در محاصره دشمن ببيند. اگر بصيرت نباشد انسان حتی با نیت خوب ممكن است گمراه شود و در راه بد قدم بگذارد.”

ما را به خیر تو امید نیست، شر مرسان

صدا و سیما بارها نشان داده که با رویکرد انحصار طلبی در ارائه و عرضه ی محتوای رسانه ای باب طبع خود، تاب و تحمل رشد و شکل گیری بسترهای جدید رسانه ای را ندارد. با این حال رفته رفته همان گیمرهایی که در برنامه “بیراهه” با الفاظی زشت خطاب می شوند؛ راه تولید و رقابت را در این بازار حساس پیدا کردند تا از مسیری علمی و حساب شده ذهن مخاطب را در برابر محتوای مهاجم غربی بیمه کنند. لذا برادرانه از مسئولین محترم صدا و سیما تقاضا داریم؛ تا زمانی که توانایی تولید محتوای کارآمد در این حوزه را ندارند به همان موضع انفعالی سابق خود بازگردند و معرفی و تحلیل این عرصه و محصولاتش را به دست اهل فن آن بسپارند. 

به رای جهاندیدگان کار کَن / که صید آزموده ست گرگ کهن
گرت مملکت باید آراسته / مده کار معظم به نوخاسته
سپه را مکن پیشرو جز کسی / که در جنگها بوده باشد بسی
نخواهی که ضایع شود روزگار / به ناکاردیده مفرمای کار

سعدی  (بوستان باب اول در عدل و تدبیر و رای)