رمزارزها در بازار کالا؛ ایجاد فرصت یا از دست دادن آن؟
وضعیت رمز ارزها در ایران هنوز به شکل رسمی تحت قانون‌گذاری قرار نگرفته و نهاد مشخصی برای مدیریت آن‌ها تعریف نشده است. افرادی که در این عرصه فعالند، در سال‌های اخیر با چالش‌های بسیاری از جانب نهادهای اقتصادی کشور مواجه بوده‌اند. با این وجود، در روزهای اخیر شاهد افزایش توجه و اقبال مسئولان بازار سرمایه به حوزه کریپتو و بلاکچین بوده‌ایم، به طوری که خبرهایی درباره راه‌اندازی صندوق‌های قابل معامله مبتنی بر رمزارز و توکن‌های وابسته به کالاها به عنوان نوعی دارایی دیجیتال جدید منتشر شده است. اگرچه کارشناسان و فعالان این عرصه، ورود نهادهای رسمی به بازار رمزارزها را به مثابه یک پیشرفت مثبت می‌دانند، اما بر این باورند که باید از تمایلات محدودکننده و ساختارهای سنتی بازار سرمایه در این زمینه جلوگیری کرد.
نگرانی فعالان
در حالی که بازار رمزارزها در کشور با چالش‌های بسیاری از جمله عدم وجود قوانین مشخص و سیاست‌گذاری‌های محدودکننده مواجه است، بورس کالای ایران با ورود به عرصه بلاکچین و اجرای دو طرح نوآورانه، گام‌های اساسی برای فراهم آوردن بستر مطمئن، قانونی و قابل اعتماد برای سرمایه‌گذاران برداشته است. «جواد جهرمی»، مدیر عامل بورس کالا اخیراً از شروع بازار ابزارهای مالی مبتنی بر رمزدارایی‌ها و توکن‌هایی با پشتوانه گواهی سپرده کالایی در سال جاری خبر داد.
«معین محمدی‌پور»، مدیر مطالعات اقتصادی و امور بین‌الملل بورس کالا همچنین از معرفی صندوق‌های قابل معامله مبتنی بر رمزارز و راه‌اندازی توکن مربوط به زعفران به عنوان دو رویکرد مهم برای امسال یاد کرد. کارشناسان این حوزه ورود نهادهای رسمی به بازار رمزارزها را در صورت توسعه ابزارهای نوآورانه و هماهنگی با تحولات جهانی، اقدام مثبتی ارزیابی می‌کنند. با این حال، آن‌ها بر این باورند که رویکردهای صرفاً سلبی در خصوص فناوری‌های مالی، می‌تواند به عقب‌ماندگی منتهی شود.
«سهند حمزه‌ای»، مدیر عامل آبان تتر در گفتگو با دیجیاتو می‌گوید: «تنها ایجاد صندوق‌های کریپتویی در بورس، به طور خودکار منجر به کاهش هزینه معاملات، تسهیل فرآیندها یا افزایش امنیت نمی‌شود. واقعیت این است که ابزارهای موجود در بازار کریپتو، سال‌هاست که به این نیازها پاسخ داده‌اند. صندوق کریپتویی در بورس فقط زمانی مفید خواهد بود که ساختار اجرایی آن منطبق بر شرایط و نیازهای بازار رمزارز طراحی شود؛ نه بر مبنای الگوهای سنتی و محدودکننده موجود در بازار سرمایه ایران. توکنایز کردن کالاهای فیزیکی همچون زعفران یا فلزات، امکانات بالایی برای توسعه معاملات ۲۴ ساعته و هفت روز هفته فراهم می‌آورد و به دسترسی عامه مردم گسترش و کاهش موانع بازار کمک خواهد کرد.»
حمزه‌ای همچنین تجربه نشان خواهد داد که سیاست‌گذاری‌های سازمان بورس عمدتاً محدودکننده بوده است؛ از جمله دامنه نوسان، ساعات معاملاتی و صدور مجوز برای بازیکنان: «اگر این رویکرد به بازار کریپتو نیز تسری یابد، احتمالاً نتیجه‌ای جز کاهش جذابیت و کارایی این ابزارها به بار نخواهد آورد.»
«صالح خواجه دلوئی»، مدیرعامل هیتوبیت و نایب رئیس کمیسیون رمز دارایی انجمن فین‌تک نیز نسبت به رویکرد بورس کالا در ارتباط با رمزارزها ابراز نگرانی کرده و بیان می‌کند که توجه دولت یا مسئولان بورسی به رمزارزها بیشتر به منظور ایجاد جذابیت در بازار سرمایه است.
او با توضیحات بیشتری به دیجیاتو می‌گوید: «نبود نهاد متولی و قانون‌گذاری مشخص برای صرافی‌های رمز ارز و کسب‌وکارهای مرتبط با این حوزه، آسیب‌های جدی به مشاغل و عمومی در سال‌های اخیر وارد کرده است. به همین علت، هر برنامه و طرحی که به این حوزه معطوف باشد، دارای ایرادات جدی خواهد بود. حتی اگر طرح جدید بورس کالا برای رمزارزها به درستی اجرا شود و استقبال خوبی کسب کند، این موضوع مقطعی خواهد بود و از نظر من مسئولان دید طولانی‌مدتی به این موضوع ندارند.»
خواجه دلوئی به وضعیت چندگانه رگولاتور در حوزه رمزارز از بانک مرکزی گرفته تا وزارت اقتصاد اشاره کرده و تأکید می‌کند که نخستین حمایت و توجه جدی به بازار رمزارزها باید شامل رفع چالش‌ها و رسمیت شناختن صرافی‌ها باشد. از این طریق، کسب‌وکارها قادر خواهند بود مدل‌های جذاب‌تری برای تأمین مالی عرضه کنند.
فرصت یا تهدید؟
با وجود نگرانی‌های فعالان رمزارز از رویکرد سازمان بورس، به نظر می‌رسد مسئولان این نهاد نیز به جذب توجه عمومی به این حوزه پی‌برده‌اند و در دوران پس از جنگ بر روی رمزارزها تمرکز کرده‌اند تا بازار سرمایه را جذاب‌تر و پررونق‌تر سازند.
برخی ارزیابی‌ها از پلتفرم‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز این موضوع را تأیید می‌کنند و به گفته آن‌ها در حال حاضر، با توجه به شرایط دشوار اقتصادی، تمایل اشخاص حقیقی و حقوقی و صندوق‌ها به سرمایه‌گذاری در صندوق‌های طلا یا درآمد ثابت افزایش یافته است.
علاوه بر این، اکنون به نظر می‌رسد بهترین زمان برای راه‌اندازی صندوق‌های رمزارزی، از جمله بیت‌کوین باشد. «محمد قاسمی»، مدیر عامل مزدکس، در ادامه گفتگو با دیجیاتو می‌افزاید:
«صندوق‌های طلا یا درآمد ثابت همیشه با استقبال افراد روبه‌رو هستند و طبق مدل‌های جهانی می‌توان این دارایی‌ها را بر مبنای توکن‌سازی به کار گرفت. به دلیل تعطیلی بورس در دوران جنگ 12 روزه، نقدینگی صندوق‌های طلا و درآمد ثابت به شدت کاهش یافته است. در مقابل، صندوق‌های مبتنی بر توکن یا رمزارزها هیچ‌گاه در نقدشوندگی با چالش مواجه نخواهند شد؛ زیرا توکن‌سازی از سیستم سپرده‌گذاری و بانکی جدا می‌باشد و به جذب نقدینگی خرد در بازار سرمایه کمک خواهد کرد.»
او تأکید می‌کند که تمرکز مسئولان بورس بر ایجاد بازارهای مالی مبتنی بر رمزارزها و توکن‌ها به افزایش جذابیت بازار سرمایه منجر خواهد شد و بیان می‌کند: «به نظر می‌رسد که دولت با راه‌اندازی صندوق‌های مبتنی بر رمزارز قصد دارد تا بازار سرمایه را برای سرمایه‌گذاران جاذب‌تر کند و تمایل رگولاتورها به این امر می‌تواند کمک‌کننده باشد. این موضوع به دو دلیل قابل توجه است؛ اول اینکه نقدینگی قابل توجهی به سمت این صندوق‌ها سرازیر می‌شود و هیچ‌گونه مشکل نقدشوندگی نخواهند داشت. حتی این صندوق‌ها با مشکل تعطیلی در روزهای پنج‌شنبه و جمعه نیز روبه‌رو نخواهند بود. همچنین این صندوق‌ها به پلتفرم‌های مدیریت ثروت یا بانکی متصل می‌شوند و این امر در جذب کاربران و نقدینگی جدید مؤثر خواهد بود.»
به اعتقاد قاسمی، صندوق‌های مبتنی بر توکن در مقایسه با محدودیت‌ها و ریسک‌های داخلی و بین‌المللی، کمتر در معرض خطر هستند و داد و ستد در این صندوق‌ها چندان تحت کنترل و وابسته به بازار سرمایه نمی‌باشد. به بیانی دیگر، سرمایه‌گذاری در این مسیر نه به طور کامل همچون بورس متمرکز است و نه کاملاً غیرمتمرکز و در اثر قطع یا اختلال اینترنت به شدت آسیب‌پذیر است.
مدیر عامل مزدکس در ادامه به گسترش توجه رگولاتوری به ورود رمزارزها و دارایی‌های دیجیتال به بازار سرمایه اشاره کرده و می‌گوید: «سازمان بورس باید در راستای راه‌اندازی بازار رمزارزها بازنگری اساسی در نگرش خود به این دارایی‌ها انجام دهد و نباید این بازار تنها بر پایه نگاه سنتی و محدودیت‌های دامنه نوسان، حجم مبنا و احراز هویت متمرکز در سجام و همچنین ورود پول صرفاً از طریق ریال بدون در نظر گرفتن رمز ریال یا سایر کریپتوها، شکل بگیرد.»
او همچنین معتقد است با راه‌اندازی توکن مبتنی بر زعفران، افراد می‌توانند به صورت ۲۴ ساعته و ۷ روز هفته و از طریق تسویه آنی سرمایه‌گذاری کنند و این موضوع با استقبال مواجه خواهد گردید و به رونق معاملات کمک خواهد کرد. اما در عین حال، نمی‌توان بلاتکلیفی حاکمیت در برابر رمزارزها را نادیده گرفت.
در حال حاضر، میان نهادهای تصمیم‌گیر یک دیدگاه یکپارچه وجود ندارد و رویکرد سلبی بانک مرکزی عملاً بسیاری از فعالیت‌ها را محدود کرده است. لذا، تا زمانی که موضع کلی کشور نسبت به رمزارزها شفاف و هماهنگ نگردد، هر اقدام اجرایی با ریسک بالای تداخل و شکست مواجه خواهد شد.
